Kun je verborgen verhalen ontdekken met slow datavisualisatie? Daar ben ik naar op zoek voor mijn design research over saamhoroigheid in de wijk Soesterkwartier in Amersfoort, waar ik ondertussen vijftien jaar woon. Ik borduur slow datavisualisaties die voortkomen uit mijn wandelingen, vaak met anderen, in de wijk. Met deze manier van slow research wil ik tot nieuwe inzichten komen.
Slow research betekent vertragen in onderzoek. Het gaat wat mij betreft vooral om het tijd en ruimte maken om te reflecteren, om meer besef te krijgen in de complexiteit van mijn onderwerp en om met dit onderzoek verbinding met de context tot stand te brengen. Met het streven om ongehoorde stemmen hoorbaar maken en nieuwe inzichten te vinden. Wat dat oplevert zal ik in het tweede deel van deze blogpost laten zien.
Datavisualisaties borduren?
Borduren als slow datavisualisatie? Best een bijzondere combinatie. Maar gezien mijn achtergrond als textielkunstenaar en HBO-docent datavisualisatie was het een logische stap om de mogelijkheden hiervan te verkennen. Mijn eigen ervaringen toets ik aan de ideeën van vijf creatieven die veelal analoog werken.
Borduren helpt bij het aankweken van een introspectieve houding. Door insteken en doorhalen gaan we dwars door de stof, de materie heen.
Anneke Huyser
Analoog werken
Intuïtief werkte ik altijd al graag analoog tijdens mijn designproces, ook toen ik data programmeerde. Wat is het belang van analoog werken en visueel denken, vroeg ik me af.
Graphic novel auteur Lynda Barry stelt dat door met de hand te schrijven, te tekenen of te maken, creative concentration ontstaat. Het gaat er hierbij niet om of een tekening mooi of lelijk is, maar om een state of mind die juist ontstaat als je analoog werkt. Met open aandacht kun je zowel het geheel als de details beschouwen (Barry, 2014).
Giorgia Lupi is een information designer die veel van haar datavisualisaties met de hand schetst. Volgens haar zorgt de langere tijd die je spendeert met de inhoud ervoor dat je beter begrijpt hoe de structuur van de data is en hoe je deze kunt organiseren en visualiseren. Zo ontstaat er meer ruimte voor contextuele details. Zonder het gebruik van digitale techniek en standaardgrafieken wordt je bovendien meer uitgedaagd om andere manieren van visualiseren te vinden. Lupi zegt hierover: Hoe complexer de vraagstukken, hoe belangrijker het is om unieke, contextuele, persoonlijke verhalen en anekdotische details toe te voegen. Zo zorg je volgens haar voor rijkere data en meer verbonden kennis. Op deze manier is het mogelijk om een laag dieper te gaan en zo onvoorziene informatie te ontsluiten (Lupi, 2017).
Volgens information designer Federica Fragapane krijg je betekenisvollere verhalen als je verbinding aangaat met de context van je onderzoek. Het gaat niet alleen om communicatie maar ook een stem geven aan mensen die niet vanzelfsprekend een platform hebben om dat te doen. (Fragapane, 2021)
Het boek Record, Map and Capture (2022) van borduurexpert Jordan Cunliffe gaat over geborduurde datavisualisaties. Cunliffe schrijft, documenteert, tekent en ontwerpt analoog. “Waarom werkt dat zo goed? Heb je ook ervaring met digitaal?”, vroeg ik haar op Instagram. Ze antwoordde me: “Ik heb het nodig dat alles fysiek voor me ligt. Je kunt ‘in het echte leven’ het zo om je heen ordenen; dat kan ik niet zo op een scherm reproduceren!” Volgens Cunliffe geef je een stem aan wat verborgen bleef, door letterlijk tijd te spenderen aan het onderwerp, Het gaat volgens haar over nadenktijd en diepere betekenis geven aan persoonlijke, subjectieve verhalen. Terwijl Cunliffe de herhalende beweging van het borduren maakt, komt ze in een probleemoplossende staat, heeft ze ontdekt (Cunliffe, 2022)
Mijn ervaringen komen ook overeen met wat activist-met-naald-en-draad Sara Vrugt zegt. Ze ziet haar werk als een pleidooi om steeds beter te kijken, te reflecteren én zo impact te maken. In essentie wil ze een heel nieuwe wereld borduren, waarin meer ruimte is voor waarachtigheid (Vrugt, 2022).
Slow research, analoog werken door te wandelen en te borduren, is een manier van vertragen, van luisteren en van ruimte maken voor verbinding, van diepere reflecties en zo dus meer recht te doen aan de complexiteit van de materie. Een geborduurd conversation piece, als topografie van zo’n plek als het Soesterkwartier, bevat al de hier bovengenoemde elementen en is daarom een goede vorm om deze verhalen te tonen omdat de wereld waarin we leven zich niet laat reduceren tot een ordelijk simpel verhaal.
Lexicon
Slow research
gaat om betekenis geven aan het denken door verbinding aangaan, reflectie en het omarmen van complexiteit volgens Berg & Seeber in het boek The Slow Professor uit 2017. Slow research maakt gebruik van embodied en/of analoge methodes tijdens het designproces om tot nieuwe inzichten te komen. Het is een vorm van vertragen met focus op verbinding, reflectie en complexiteit.
Slow datavisualisatie
is een discipline binnen slow research. Het beoogt niet alleen de visuele representatie van informatie gericht op de gebruiker, maar ook om de waarde te tonen van de context met behulp van subjectieve data en anekdotes. Slow datavisualisaties laten ruimte om je eigen verhaal te destilleren. Het proces van slow datavisualisaties wordt (deels) met de hand uitgevoerd. In mijn geval door te borduren.
Analoog
is een werkwijze binnen de slow datavisualisatie. Het maak- en denkproces van de designer verloopt bewust (deels) zonder digitale technologie, maar meestal in de vorm van schetsen/tekenen, of in mijn geval borduren. Let op: dit betekent niet dat het eindresultaat per se analoog moet zijn. In mijn werkwijze vertraag ik expliciet zowel bij het verzamelen van data als bij de verwerking ervan.
verbinding
Generaties in één huis
Vanwege het spoor heeft het Soesterkwartier een wat geïsoleerde ligging. Ondanks dat het dicht bij het centrum ligt, groeten de mensen elkaar hier op straat, alsof het een dorp is. Tijdens veel wandelingen met medebewoners kwam meerdere keren naar voren dat in het Soesterkwartier regelmatig meerdere generaties na elkaar in hetzelfde huis wonen. Dat zegt voor mij iets over de verbondenheid die zij voelen met die plek.
In dit huisje woont mevrouw Verheuvel, ruim negentig jaar oud, al haar hele leven. Ze is de vierde generatie die in dit huis woont: ook haar ouders, grootouders en overgrootmoeder hebben hier gewoond. Ik hoorde dit verhaal tijdens de wandelingen door de buurt. Later sprak ik de zus van mevrouw Verheuvel hierover tijdens mijn bezoek aan een dagbestedingsgroep van beginnende dementerenden. Zij vertelde me dat haar overgrootmoeder weduwe werd en met haar kinderen dit huisje mocht betrekken in ruil voor onderhoud van de naast gelegen Joodse begraafplaats. Door deze collage als slow datavisualisatie toe te voegen aan mijn geborduurde conversation piece kan ik deze verborgen verhalen teruggeven aan de betrokkenen in de buurt.
reflectie
Kansengelijkheid schoolkinderen
De slow datavisualisatie hiernaast (klik erop om te vergroten) laat zien naar welke scholen de kinderen uit het Soesterkwartier gaan. Het blijkt dat de meerderheid van de kinderen buiten de wijk naar school gaat (groen). Is dat erg? In veel van de wandelinterviews die ik maakte kwam deze scholenproblematiek als onderwerp ter sprake. Sommigen vertelden over de afwegingen die ze gemaakt hadden over wel of niet in de buurt naar school gaan. Voor meerderen was het grove taalgebruik van kinderen op de buurtscholen een reden om naar andere scholen buiten de buurt te gaan kijken.
Een van de wandelaars, die ontevreden is over de buurtscholen, stelde voor om alle scholen te sluiten en één nieuwe school op nieuwe locatie inclusief nieuw docenten- en directieteam te ontwikkelen. Ook vertelde iemand over de komst van een internationale school in één van de scholen vanwege de gunstige ligging bij het station en omdat de internationale scholen in de omgeving allemaal vol zitten. Volgens haar was dit positief omdat de internationale school een samenwerking met alle scholen aangaat en zo het Engelstalige onderwijs op alle buurtscholen kan verbeteren.
Het is nog onduidelijk wat deze oplossingen teweeg kunnen brengen. Ik maakte een dataset1 en gebruikte deze data om ieder kind te eren met een geborduurd knoopje in mijn geborduurde conversation piece. Tijdens het borduren reflecteerde ik op de informatie en quotes die ik had gekregen tijdens de wandelinterviews.
De scholen kampen met de gevolgen van sociaal-economische segregatie. De kinderen van vooral hoger opgeleide ouders gaan buiten de wijk naar school, waardoor de scholen in de wijk in een alsmaar grotere vicieuze cirkel terecht zijn gekomen. Er is meer gelaagde informatie nodig, dan alleen cijfers van het aantal kinderen om oplossingen te vinden om alle kinderen in deze wijk dezelfde schoolkansen te bieden. Ik deelde deze kennis met deelnemers van een community borduurproject in het Soesterkwartier. Velen raakten de knoopjes aan. Het tastbaar maken van de aantallen en het delen van de kennis leidde tot verdieping door het onderling delen van de eigen ervaringen. Het zorgde voor een besef over de rol die je als ouder hebt in het maken van een schoolkeuze. De vervolgstap is om een bijeenkomst te organiseren en een aantal direct betrokkenen uit te nodigen om de opgehaalde inzichten te delen en te bespreken.
Ruimte tussen tracks
Een ander voorbeeld van reflectie is de slow datavisualisatie die ik maakte van de wandelinterviews die ik met tientallen betrokkenen in het Soesterkwartier hield. Tijdens het wandelen trackte ik de routes die we liepen met een trackapp (OSMtrack). Door vervolgens de tracks te borduren ontstond er tijd om te reflecteren op de gesprekken. Dit gaf me de ruimte om nieuwe verbindingen te maken.
In een aantal gesprekken kwam naar voren dat ‘er te weinig te doen is voor jongeren’. Ik kwam via de wandelinterviews te weten dat er ieder jaar een dromenproject is op de lagere scholen. De grootste wens voor een skatebaan is gehonoreerd door de gemeente. Vervolgens vertelde iemand me waar de skatebaan zou moeten komen. Later vernam ik dat de realisatie om verschillende redenen op zich laat wachten.
Ik reflecteerde op de wens van de jongeren en de plannen van de gemeente voor een skatebaan. Je ziet bijna nooit iemand skaten, wat niet zo heel gek is. De stoepen zijn vaak van klinkers en meestal te smal. De straten zijn te vol met (geparkeerde) auto’s. Dit bracht me op het idee om een workshop longboards maken te regelen. Zo bouw je aan een skate subcultuur en overbrug je de tijd totdat de skatebaan gerealiseerd is. Dit idee heb ik met meerdere mensen in de buurt gedeeld en tijdens een inspraakavond bij de gemeente gepitcht. De volgende stap is om de longboardbouwer, de gemeente en de jongerenwerkers met elkaar te verbinden.
complexiteit
Conversation Piece
De complexiteit van de werkelijkheid is niet eenvoudig te vangen in standaardgrafieken zoals staaf- of taartdiagrammen. Slow datavisualisaties geven je ruimte om recht te doen aan de rijkheid van de informatie en deze in context te presenteren. In plaats van informatie samen te vatten en te simplificeren om in een grafiek te passen vertellen slow datavisualisaties verrijkte verhalen die alsmaar verdiept kunnen worden.
Ik werkte de slow datavisualisaties uit op een tafelkleed. Zo fungeert de opgehaalde informatie als een conversation piece. Door borduren als medium te gebruiken is het mogelijk om nieuwe doelgroepen te bereiken, zoals welzijnsorganisatie King Arthur-groep. Dat draagt bij aan het ontdekken van verborgen verhalen. Een bijkomend voordeel is dat ik iedere doelgroep, op een bij de groep passende manier, mee kan nemen in het onderwerp en zo al co-creërend nieuwe inzichten kan uitdiepen.
Slow datavisualisatie is een onderdeel van slow research. Bij slow research gaat het om de driedeling: verbinding, reflectie en complexiteit. Borduren draagt bij om verbinding te bewerkstelligen tussen mensen en verhalen in een bepaalde context, in dit geval het Soesterkwartier. Daarnaast biedt het de mogelijkheid op diepere reflecties. Ik merkte dat door handwerk en gesprekken te combineren er ruimte ontstaat voor het delen van persoonlijke verhalen, ideeën en verbondenheid. Deze inzichten vormen wat mij betreft handvaten om de meerstemmigheid en de saamhorigheid tussen de bewoners onderling en met de overheid te versterken.
Bronnen
Lynda Barry, Syllabus: Notes from an Accidental Professor (Drawn And Quarterly, 2014), p.35
Maggie Berg & Barbara K. Seeber, The Slow Professor. Challenging the Culture of Speed in the Academy (University of Toronto Press, 2017), p.57
Jordan Cunliffe, Process, (Instagram, november 13, 2022) (18/11/22)
Jordan Cunliffe, Record, Map and Capture in Textile Art: Data visualization in cloth and stitch (Batsford, 2022), p. 6-9
Federica Fragapane, Data Visualization and Information Design: Create a Visual Model (Domestika course, 2021) (16-01-2022)
Anneke Huyser, Mandala’s maken, een bezinnend en creatief proces, (Ankh-Hermes bv, 1994), p.61
Alexandra Lange, Can Data be Human? The Work of Giorgia Lupi, The New Yorker, mei 25, 2019), 8/11/22
Giorgia Lupi, Data Humanism: the Revolutionary Future of Data Visualization, (PrintMag, januari 30, 2017) (8/11/22)
Sara Vrugt, (website) (18/11/22)
1 Ik maakte op basis van de data van alle cijfers een dataset van alle scholen in Amersfoort en Hoogland met het aantal leerlingen uit het postcode gebied 3812, Het Soesterkwartier (2/11/22)
