Het design research

Ons veranderende lichaam is een gevoelig onderwerp. De samenleving waarin we leven heeft een hoge mate van maakbaarheid en met behulp van allerlei filters profileren we ons op social media als mooi, jong en vrolijk. In het maatschappelijke debat hangt de zorg voor het veranderende lichaam samen met de steeds hogere kosten die gepaard gaan met veroudering of ziekte.

Ontwerper Joost van Wijmen onderzoekt hoe het lichaam verandert. Ons lichaam verzamelt ervaring en kennis over deze veranderingen, het toont onze flexibiliteit en veerkracht evenals onze kwetsbaarheid of koppigheid. In zijn design research staat centraal hoe de mens haar veranderende lichaam ervaart. Joost zet zijn methode in binnen de zorg om de daadwerkelijke (zorg)vraag in kaart te brengen.
Zorg is gericht op doen, op handelen. Maar we vergeten weleens dat er moeilijke onderliggende vraagstukken zijn, dat niet alles is op te lossen. We zijn gericht op het verbale, op woorden. Maar veel gevoelens zijn niet uit te drukken in taal. Dat vangt Joost in dit project in beeld. Dat is wat kunst en design kan doen.
Professor dr. Tineke Abma, directeur Leyden Academy.

In zijn ENCOUNTER gebruikt Joost van Wijmen concrete methoden van ontwerpend onderzoek om situaties te creëren waarin bewoners van woonzorgcentra of mensen met een litteken verhalen over hun lichaam vertellen, tekenen of fotograferen. Op deze manier komt expertise van de deelnemers naar voren.
Binnen de zorg signaleren we gezamenlijk de noodzaak van een andere manier om cliënten te benaderen dan alleen die van de oplossingsgerichte benadering of die vanuit de hulpvraag. ENCOUNTER benadert de zorgafnemer vanuit de ontmoeting. Hierdoor blijft de blik gericht op de zorgafnemer als een volwaardig en compleet persoon.

Tijdens de Master Design was de ontwerpvraag van Joost wat ENCOUNTER doet als methode, in kennisproductie en in de impact daarvan op deelnemers.

Zijn project geeft inzicht in de impact van verandering op de identiteit en sociale interactie voor mensen die er zowel op professioneel als op persoonlijk vlak mee te maken hebben. ENCOUNTER werkt als spiegel voor iedereen die te maken heeft met een lichaam dat verandert. Een spiegel die hen doet beseffen wat er is, laat zien wat er was en maakt anderen bewust maakt van wat komen gaat.

De nieuwe praktijken

Getekende tijdlijnen van het veranderende lichaam

Welke vakantieplannen maakt een 95-jarige nu ze nog 20% kan zien? Sinds wanneer wacht een 16-jarige, die zichzelf te klein vindt, op zijn groeispurt? Tijdens ons leven verandert ons lichaam. Het groeit en wordt sterk, het slijt en wordt soms ziek. Naarmate we ouder worden ondergaan we steeds meer veranderingen en telkens passen we ons aan. Dat beïnvloedt hoe we ons voelen en hoe we ons gedragen.

Joost vroeg deelnemers aan ENCOUNTER#7 een tijdlijn van deze veranderingen te maken. Daarop markeerden zij leuke, pijnlijke of onverwachte ervaringen en persoonlijke herinneringen.
In de expositie ENCOUNTER#7 zijn tijdlijnen van verschillende generaties te zien. Het project was in de zomer van 2020 te zien bij de Yksie Expo te Eindhoven. www.yksiexpo.nl en was onderdeel op de Embassy of Health DDW20.

De oudere als veranderexpert

Binnen ENCOUNTER#8 bouwt Joost verder op het tijdlijnen-project. Hij ontwikkelt samen met Vitalis Woonzorg Groep en Leyden Academy on Vitality and Aging ontmoetingen tussen ouderen en hun omgeving (andere ouderen, vrijwilligers, professionals en jongeren). Deze ontmoetingen gaan over de veranderingen die het lichaam ondergaan tijdens de levensloop en wat dat proces met je doet. Hierbinnen zijn de deelnemende ouderen de experts. Zij krijgen een podium en een stem waar de omgeving van leert. Door middel van deze ontmoetingen dragen zij bij aan het behouden van de eigen regie en het ontwikkelen van een sociaal netwerk waarbij wordt uitgegaan van de eigen mogelijkheden en talenten. Ook in dit project wordt design als methode gebruikt om dit te realiseren. Het project wordt geëvalueerd door onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel.

De ontwerper

Joost werkt hij als social designer binnen de zorg. Hij heeft een achtergrond als kostuumontwerper voor theater. Daarnaast doceert hij aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en is onderzoeker bij het Lectoraat Performatieve Maakprocessen.

Het project ENCOUNTER is gestart in 2013 en bestaat uit verschillende deelprojecten. Het onderscheid wordt zichtbaar in de nummering van de afzonderlijke delen. Ieder deelproject wordt gerealiseerd vanuit de centrale thematiek, maar heeft een eigen vorm en wordt ontworpen voor specifieke doelgroepen, belanghebbenden, partners en specifieke contexten. 

Het project komt voort uit de specifieke kennis die Joost als kostuumontwerper bezit over het lichaam, de identiteit, design en performativiteit. Als kostuumontwerper werkt hij met andermans lichaam en verandert het uiterlijk van een ander. Dit is een intiem en delicaat proces. Hierdoor ontwikkelde hij expertise over de invloed van het veranderend lichaam (uiterlijk) op de eigen identiteit (hoe je je voelt en hoe je over jezelf denkt) en sociale interacties (hoe een ander naar je kijkt en reageert). Deze ervaring zet hij om naar projecten binnen de zorg.

ENCOUNTER#6 stond centraal in traject van de Master Design. Hierin trok hij littekens van passanten over en liet ze naborduren op zijde. In ENCOUNTER#7 vroeg hij aan de bewoners van een woonzorgcentrum om de positieve en negatieve lichamelijke veranderingen uit hun leven op een tijdlijn te zetten. Joost ziet ouderen als ervaringsexperts: het project maakt hun veerkracht zichtbaar en ontsluit hun expertise. Hieraan wordt verder gewerkt in ENCOUNTER#8, dat een brug wil slaan tussen generaties.