The design research

Participatief design is het ontwerpend samenbrengen van uiteenlopende mensen, objecten en contexten. Zo ontstaat nieuwe samenhang en gedeeld eigenaarschap rondom een vraagstuk.

Als ontwerper ziet Karla de Witte dat de sociale relaties die voortkomen uit participatief ontwerpen vaak als bijvangst worden beschouwd. Zodra een traject is afgerond, verdwijnen die relaties meestal weer. Dat is zonde, want daarmee gaan waardevolle investeringen van participanten verloren—zoals interesse, kennis, hoop en vertrouwen. Dit kan bovendien leiden tot toenemende weerstand tegen participatieve projecten in de toekomst.

Zorg dragen voor wat achterblijft

Karla stelt dat ontwerpers, kunstenaars én organisaties medeverantwoordelijk zijn voor wat zij achterlaten. Tegelijkertijd erkent ze dat het onrealistisch is te verwachten dat organisaties blijvend aanwezig zijn in een wijk. In haar ontwerpend onderzoek heeft ze daarom handvatten ontwikkeld waarmee makers en organisaties voorafgaand aan, tijdens én na afloop van een traject hun verantwoordelijkheid kunnen nemen.

Ontwerpen met én voor bewoners

Haar onderzoek startte in een Rotterdamse wijk, waar Karla samen met bewoners een terugkerende nieuwjaarsviering ontwierp. Daarbij onderzocht zij hoe vormgeving op duurzame wijze kan bijdragen aan onderlinge relaties tussen bewoners. Haar conclusie was dat sociale samenhang zich kan ontwikkelen door het tastbaar, deelbaar en betekenisvol vormgeven van wederkerige interesse.

Deze inzichten zijn verder verdiept in samenwerking met de dienst Schuldhulpverlening van de gemeente Rotterdam. Samen met coaches ontwierp Karla tastbare, deelbare en betekenisvolle prototypes die werden ingezet als een gift tijdens contactmomenten met bewoners. De routes die deze objecten aflegden—geven, ontvangen, teruggeven of doorgeven—zijn zorgvuldig gevolgd en in kaart gebracht. Deze trajecten vormden de basis voor het model Giftcirkels– een model waarmee sociale interacties expliciet zichtbaar en bespreekbaar kunnen worden gemaakt als onderdeel van de opbrengsten.

Samenvatting onderzoek

Het onderzoek leverde ontwerpprincipes en vormeigenschappen op waarmee makers zorgvuldig kunnen aansluiten bij participanten— tijdens het traject én erna.

Daarnaast is het model Giftcirkels ontwikkeld–waarmee alle partijen toegang hebben tot hun deel van de opbrengsten.

Zowel de ontwerpaanpak als het model Giftcirkels stimuleert wederkerigheid en gedeeld eigenaarschap, evenals een realistische omgang met verantwoordelijkheid: organisaties blijven niet eindeloos verbonden aan een plek, maar laten wel iets waardevols achter dat voort kan leven.

The new practice

Grote vragen worden klein gemaakt en kleine juist weer groot. In Giftcirkels wordt co-creëren en prototypen een spel met proporties, relaties en verhoudingen.

Bewoners en organisaties

In haar praktijk als relationeel ontwerper en ontwerpend onderzoeker werkt Karla voor organisaties die participanten betrekken bij vraagstukken, onderzoeken of vieringen. Ook werkt ze graag voor bewoners die zelf iets in hun omgeving willen vormgeven.

Karla organiseert co-sessies en ontwikkelt prototypes voor interacties ‘in het wild’. Daarbij maakt ze gebruik van materialen en technieken die participanten, letterlijk en figuurlijk, in huis hebben. Vragen, inzichten, nieuwe vormen en kleine oplossingen worden–tastbaar, deelbaar en betekenisvol–vormgegeven. Als giften, bedoeld voor de participanten zelf én om binnen hun omgeving verder te delen.

Binnen deze ‘settings’ is er alle ruimte om te spelen met proporties, relaties en verhoudingen en is de participant eigenaar van de opbrengsten.

Duurzame impact met Giftcirkels

Om ervoor te zorgen dat opbrengsten na afronding hun betekenis behouden en eigenaarschap ook buiten de tijdelijke speelruimte zichtbaar en bespreekbaar blijft zet Karla het model Giftcirkels in: met duidelijke spelregels bij het inrichten van een traject en een zorgvuldige wrap-up van de opbrengsten voor het afronden.

De wrap-up is een ontworpen setting waarbij participanten hun verhalen, tastbaar, zichtbaar en vanuit eigen expertise kunnen delen. Zo werd het ontwerptraject met de coaches van de Schuldhulpverlening afgerond met een pop-up tentoonstelling waarbij de coaches met hun leidinggevenden en collega’s in gesprek gingen over hun ervaringen met de prototypes.